Trong việc tạo hồng cầu ngoài những yếu tố cần thiết khác nhau thì sắt cũng giữ một vai trò hết sức quan trọng mà cơ thể không thể thiếu. Nếu vì một nguyên nhân nào đó làm thiếu sắt sẽ dẫn đến nhiều bệnh như suy nhược cơ thể, kém ăn, suy nhược thần kinh v.v… Đối với trẻ nhỏ thiếu sắt làm da xanh xao, biếng ăn, chậm phát triển như chiều cao và cân nặng. Tâm thần kém linh hoạt, vận động chậm dễ bị nhiễm khuẩn dai dẳng đưa đến to gan lách, còi xương suy dinh dưỡng… Đặc biệt với phụ nữ đang thời kỳ mang thai, vì nhu cầu phát triển của thai nhi rất lớn nên lượng máu tăng cũng phải tăng cao tới 30% (khoảng 1/4 lít) vì thế tim người mẹ làm việc nhiều, lượng sắt cũng phải tăng theo để tham gia vào quá trình tạo máu, vận chuyển oxy nuôi dưỡng tế bào tạo năng lượng và nhiệt năng cho cơ thể. Ngay cả thời kỳ cho con bú, mẹ và con đều cần sắt để trẻ phát triển và bổ sung những thiếu hụt sau cuộc đẻ của người mẹ và con sau khi sinh.
Bình thường nồng độ sắt trong huyết thanh, người lớn là 112? 11m g trong 100ml huyết tương tức 18-22m mol/lít, ở nữ còn thấp hơn. Trẻ mới đẻ vào khoảng 170m g đến 6 tháng tuổi giảm xuống còn 60-80m g. Rồi sẽ tăng dần vào độ tuổi từ 2-3 và đến 15 hoặc 16 tuổi sẽ đạt mức như người lớn.
Như vậy khi mức sắt có trong huyết thanh hoặc giảm đều là dấu hiệu của những bệnh sắt. Tăng sắt trong huyết thanh khi mắc bệnh thiếu máu do tan huyết (huyết tán), thiếu máu Biermer, viêm gan cấp (vào ngày thứ 15), bệnh Hodgkin, saccôm lưới… và sắt giảm trong các bệnh thiếu máu nhược sắt do thiếu sắt như mất máu cấp, mất máu dai dẳng như giun móc, sán v.v… các bệnh nhiễm khuẩn, ung thư bệnh chất tạo keo, hoặc chế độ ăn uống không hợp lý, kiêng khem, ăn ít rau và hoa quả tươi.
Gần đây theo kết quả điều tra của Viện dinh dưỡng thì tỷ lệ nữ thiếu máu do thiếu sắt trong thời kỳ mang thai là 52,3%. Đây là vấn đề cần quan tâm đề sớm có các biện pháp hướng dẫn phòng chống. Thật vậy, hàng năm nếu chu kỳ kinh bình thường đều đào thải một lượng máu kéo theo cả chất sắt. Khi chữa đẻ nhu cầu tạo máu lại tăng cao để nuôi dưỡng thai nhi phát triển mặt khác lúc đẻ cũng là, mất nhiều máu làm mất sắt…
Trong quá trình phát triển rất cần sắt để tạo máu giúp vận chuyển dinh dưỡng và oxy để đốt cháy tạo nên năng lượng hoạt động cho cơ thể. Như vậy với phụ nữ và trẻ nhỏ sắt là nhu cầu bức thiết hàng ngày, nên trong khẩu phần ăn uống cần lưu ý những thực phẩm chứa sắt như các loại rau, quả, lòng đỏ trứng, thịt nạc, cá… Nếu lượng sắt bù đắp chưa đạt có thể dùng thuốc chứa sắt như Protoxalat ngày 2-3g v.v… Nhưng khi hấp thu sắt ở ruột vào máu. Qua nghiên cứu đã cho biết với tỷ lệ sắt và vitamin C là 1:12 sẽ cho hiệu hấp thu sắt cao nhất. Thiếu vitamin C sẽ làm khả năng hấp thu sắt ở ruột kém. Nên dùng các loại thuốc sắt như Fero (Fe++) vì thế dễ hấp thu hơn sắt Feric (Fe+++).
Tuy vậy việc sử dụng các viên sắt cũng cần có chỉ định và sự hướng dẫn của thầy thuốc, chứ không nên tùy tiện, lạm dụng vì khi cơ thể nhiều sắt quá lại gây nên bệnh nghĩa là tác động ngược lại.
Nguồn thực phẩm chứa sắt khá phong phú chỉ cần ăn đúng, ăn đủ và có khẩu phần ăn hợp lý vệ sinh thì chắc hẳn các nhu cầu dinh dưỡng cũng như là sắt cho cơ thể sẽ được cải thiện tốt. Thuốc uống chỉ cần khi trẻ thời kỳ đang phát triển và phụ nữ lúc mang thai, sau đẻ.
BS. THANH SƠN
